سازشناسی

سازشناسی: تنبور

#تنبور سازی است زهی زخمه ای، که دسته ‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود. کاسه آن به دو صورت یک تکه (کاسه‌ای) که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده‌است.
طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی. در زمان قدیم به گفته فارابی از یک یا دو سیم اصلی استفاده می شدهاست که اکنون به صورت سه سیم معمول است.
این ساز دارای چهارده پرده (دستان) و فاقد ربع پرده می‌باشد و در نواختن آن دو نوع کوک رایج است. تنبور را با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی می‌نوازند و تکنیک‌های دست چپ آن شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار است .
تنبور یکی از قدیمی‌ترین سازهای ایران است که جنبهٔ عرفانی و مقامی دارد. بزرگتر از سه‌تار و در قدیم به دوتار معروف بوده و در مناطق لک نشین به آن تمیره می‌گویند.
تنبور در مناطق یارسان‌نشین دارای تقدسی خاص است چنانچه نوازندگان قبل از شروع و در خاتمه دستانش را می‌بوسند.
در رپرتوار موسیقی تنبور حدود ۷۲ مقام وجود دارد که ۱۶ مقام آنها مربوط به مقام‌های مجلسی و ۵۶ مقام نیز مربوط به مقام‌های حقانی یا کلام است.
وسعت صدای تنبور یک اکتاوو نیم الی یک پرده است.

نوازندگان معروف تنبور در صد سال گذشته به شرح زیر هستند:
منطقه گوران: سید شمس الدین حیدری توتشامی، کادارا و کابشر، استاد سرخاو، لالو بیرخان، کاکی‌های گوراجو، درویش علی میر درویشی، علی اکبر مرادی، طاهر یارویسی، گل نظر عزیزی، بهزاد مرادی.
منطقه سرپل ذهاب: هوشنگ امیریان، فرخ یادگاری، کیوان قلخانی، سید جواد حسینی، برزو امیریان، پویا فتاحی، کیومرث خالدپور و …
منطقه کرند: آمیرزا صید علی کفاشیان قباد قبادی. استاد عادل کمالی. استاد عبدالرضا شیروئی. عامر کمالی. عرفان رحمتی و …
منطقه صحنه: نورعلی الهی، سید ایاز قزوینه‌ای، سید امراله شاه ابراهیمی، درویش امیر حیاتی، سید خلیل عالی نژاد، عبدالرضا رهنما، سید شهرام مرادی، رامین کاکاوند و …
منطقه کرمانشاه: غلام زنده دل، کیخسرو پورناظری، علیرضا فیض بشی پور، مظفر برنجی و ….

بخشی از تکنوازی تنبور ، سید خلیل عالی نژاد
“رو سر بنه به بالین”
از آلبوم صدای سخن عشق

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *